Afyon İş Hukuku
Haziran 20, 2022
Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleşatır bir düzen bileğildir. Haklar, sosyete içinde insanların fiilen ne davrandıklarını bileğil, ne davranmaları icap ettiğini gösterir. Haklar, namına uyulmak ve uygulanmak muhtevain vardır. Doğruluk kıymeti zımnında, insanlar arası ilişkileri bir düzene katmak, maşerî ömürın gerçekleşmesini temin etmek icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin karşısına onaylama edilmesi ve uyulması gereken, kesin çın kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kadar, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle sosyete içinde insanların seçenek ve davranışlarının tüze kurallarına uymaması, her vakit mümkündür. “İşte tüze, kişi davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir model, bir bütündür.” İnsan-kişi, kişi-doğa ilişkilerinin insanlığın şerik çıkarı ve huzuru muhtevain evrensel ilkelerle güvence şeşna düzenınmasıdır. Haklar, insanlık seviyesi muhtevain göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biraşırı düşün ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, sosyete sözleşmesi, doğa ve insanlar olarak tamlayan fikirlerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun şerik iyiliğini temin etmek maksadıyla konulan ve bütün gücüyle desteklenen kaide, gerçek ve seçimın hepsidür. Elan münteşir bir tanılamamıyla tüze, adalete yönelmiş maşerî yaşlakin düzenidir. Haklar Sözcük Demeı Haklar kelimesi Arabi “gerçek” kökünden hasılat ve gerçek kelimesinin çoğcelil olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “gerçek” kelimesinin çoğcelil “ah’kak”tır. Türk Dil Kurumu’na nazaran tüze kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım gücünü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” mealı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk mealında da kullanılır. Yöntem Demeı Haklar dönemden döneme değişmiş olduğu muhtevain hala doyurucu bir tanılamam strüktürlamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok onaylama edilen tanılamamı ise: “Belli başlı bir zamanda sınırlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması talih zoruna (müeyyide) rabıtlanmış kurallar hepsidür.” Bilimsel bir disiplin olarak tüze, kendi içinde taban olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun eşhas arası ilişkileri bahis vadi kısmına Özel Haklar, eşhas ile talih yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Kamu Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Haklar, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna tahsisat Esas Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku bütün hukukunun çıbanlıca madun dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku öbür toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik talih tarafından güvenceye düzenınmış ve cebri yapmış oldurımlara iye olmasıdır. Haklar kuralları kişi davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun kırat kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde nazir nitelikteki tamam durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yaptırım (Müeyyide) Haklar vadiında yapmış oldurım bütün gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek muhtevain kullanılır. Haklar düzenini katkısızlamayı ve korumayı lakinçlayan yapmış oldurımlar gene tüze düzeninin öngördüğü şekilde alegori getirilir. Maddi ve tinsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yapmış oldurımlar bu durumları mâni olmak muhtevain kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, cezaevi ve para cezaları; esas hukukunda siyasetten men, parti yama; mevhibe hukukunda mevhibe ve kaçakçılık cezaları kadar başka tüze dallarında başka yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilişkin çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; zihini bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik bileğil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek yahut siyasal fikirleri tüze biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan tüze, genel olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş maşerî bir yaşlakin düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu alegori getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, pratik yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun maşerî ömürı düzenleyip insanların amerikan barış ve asayiş içinde bir arada yaşamalarını katkısızlamaktır. 2. Tatbik Yarar (Içtimai İhtiyaçların Muhaliflanması) Hukukun pratik amacını, maşerî gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile sosyete içinde yaşayan insanların, birbirleri ile monte etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanın strüktürsından kaynaklanan gereksinimlerinı karşılamaya çdüzenışır. Haklar bu fonksiyonu ile tevellüt, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir tüze düzeni ömürın taban gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın saf strüktürsına ve bundan gelecek gelen gereksinimlerine yönlü sarhoş olmak zorundadır. Haklar önemli ölçübile, hesaplı gerçeklere bile sadıkdır; hesaplı gereksemelara uymalı ve onları karşılamalıdır. 3. Doğruluk Haklar bu fonksiyonu ile sınırlı bir yapılanma şeşna aldığı içtimai gereksinimlerı, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak asıl kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En güdük tanılamamıyla hak, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) sarhoş olmak üzere dü başka anlamda kullanılır. Doğruluk esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet mealında ferdî bir özelliği deyimler. Can her vakit haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni ödemek uğrunda sabah akşam ve bileğustalıkmez bir çaba gösterir. İşte bu seçenek ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile ilişkin oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak mazmunı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği takanak biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte tüze vadiında hukuki kırat olarak sav konusu olan hak bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü tüze, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve alacaklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Cemiyet muhtevaindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini muhtevaermiş kurallar tamamü olarak tüze, bu bileğerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve istimal etmek durumunda bulunmuş olduğuna nazaran, adaletin sonunda, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında hak acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan tüze ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü hak mazmunı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm tüze sistemine ve sistemlerine hâkim kâin, nesnel ve salt bir kırat niteliğindeki adalettir. Haklar bir sosyete düzenini muhtevaerir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; lazım mevcut düzeni himaye etmek, gerekse onu bileğustalıktirmeyi meşrulaştırmak muhtevain her vakit adalete çıbanvurulur. Nesnel ve kanun üstü hak hukukta karşımıza yerleşmiş tüze düzenlerinin birincil örneği, olması gereken tüze mealında tüze idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, mevcut tüze düzenlerinin namına yönlü olup olmadığı açısından bir kırat ve değerlendirme ölçüsü olur. Yeniden bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve olumsuz karşılıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon abra içinde olduklarında, adil bir tüze düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Uygun olarak tüm tüze normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak tüze, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşerî yaşlakin uyacak, hem bile bu maşerî ömürın amerikan barış içinde sürebilmesi muhtevain bir düzen görünümünü katkısızlamaya çdüzenışacaktır.